“Ak yul” dip atalgan cıyıntıktan küçerelep yazılgan, No. 16, 1969, bit 1, Oulu, Finlandiyä.
Üzeşçän tatar yazuçı, Sadri Hamid (1905-1987) Sergaç şähäre yakınındagı Yañıparda, hazerge vakıtta Aktuk(ovo) iseme belän tanılgan avılda, tugan. Omereneñ zur öleşen Finlandiyädä yäşägän.
Tekstnı aräp hareflärennän küçerep yazuçı Fazile Nasretdin.
“Monça”, munça närsä ikänlegen yazıp torırga tiyeş dä tügel. Çönki ul munçada binek belän çabınu, yäki bineksez tirläp, yuınıp çıga torgan urın ikänen hämmäbez bik yahşı beläbez. Munçadan süz başlanılsa da, mäsälä şähär munçaları hakında tügel, fäkat tugan ilebezdäge munçalardan kıska gına itep yazarga niyät.
Ul munçalar niçämä meñ yıllardan birle äbi-babalarıbızdan bezgä kala kilgän miraslar. Bezneñ yaklarda ul munçalarnı kerep çabınır öçen genä tügel. Hattä hastahanägä dä kullanalar ide. Kemdä bulsa sırhaulasa yäki ber ana bäbäy tudırırga bulsa hazer munça yagalar ide. (Bälki bu zamanda da şulaydır.) Ul munçalar tatar avıllarında gına tügel, böten urıs – mukşı häm başka kavımnarnıñ avıllarında da bar, yani bar ide.
Bezneñ Yañıparda här yortta munça bulmasa da, dürt yort sayın ber munça bar ide. Elek zamanlarda küp munçalar cirgä kazıp eşlängän bulgan, 1918 nçe yıllarda da cirgä kazıp eşlägän munçalar kürengäli ide.
Munça digändän fin halkı şul munçalarnı “fin munçası” diyep maktanıp söylänälär.
Ul munçalarnı iñ elek äbi-babaylar “käşef” itkännär dä, imeş soñra başka kavımnarnıñ aralarına cäyelgän dilär. Öç-dört/dürt milyonlık ber kavım küp zamannardan berle munçalarda çabınıp kilgännär dä, böten cir yözeneñ halıkları munçasız yäşägännär imeş.
Üzara gına maktanuları citmäde, berniçä yıllar elek üzlärenä şöhrät alır öçen böten cir yözenä “fin saunası” diyep “reklamnar” yasap ilannar tarattılar.
Munçanıñ asıl iseme “çabına” bulsa kiräk. Borıngı zamannarda sabınnar bulmau säbäple üzgä törle äyberlär belän yani üzläre eşlägän sabın kebeklär belän öslären paklagannar, çın sabınnar dönyaga çıkkaç yükä kabıkları yani munçalalar belän sabınnarın kübeklätkännär). Şunnan soñ “çabına” digän isemne taşlap munça diyep äytä başlagannar?
Finnärneñ kadim babaları tatarlar tora torgan yaklardan küçep kitkännär dä, äle yäşi torgan cirlärenä urınnaşkannar, häm munçalar da eşlärgä annan belep kilgännär.
Finnär dä tatarlar kebek iñ elek “çabına” diyep äytkännär. Tora-bara finnär “ç” harefen äytä belmägännärennän, çabına digän süzne “sauna” diyep äytergä başlagannar bulırga kiräk?
“At ayagın dagalatkanda baka da seragın tıkkan” digän babaylardan kalgan ber mäkal bar, finnär dä baka kebek “bezneñ sauna” diyep maktanalar.
Kerlänä öst, östenä ruh, hiç hozur – vicdanga yuk.
Ni säbäptän cir yözendä, tängä munça, canga yuk?
Abdulla Tukay