Sadri (Saderdin, ”Sertuk”) Bederdin ulı Hamid (Aktuk, 11.10.1905–Helsinki, 14.12.1987) bolgavır zamanınıñ 1905 ahırında, Aktukta (rusçası Aktukovo), Yañı par (Yañapar) iseme belän dä tanılgan, tatar avılında tugan. Bu avıl Tübän Novgorod ölkäseneñ könyagında. Mäskäüdän Kazanga puyız belän barganda Aktukka iñ yakın tuktalış Sergaç şähäre. Bu tuktalıştanаvılga citär öçen tagın uram buylap yakınça 18 km könyakka taba barırga kiräk. Töbäk uñışlı kara tufrak cirläre, häm bu yaklarda tatar, rus häm mukşı avılları yäşi.
Sadri Hamid 1920 yıllar başlarında Finlandiyägä kilep, säüdägärlek eşе belän ailäsen yäşätte. Buş vakıtında ul yaratılgan Ak yol / Ak yul isemle jurnal, bik küp mäkalälär häm kitaplar tatar telendä yazıp, bastırıp tarattı. Sadri Hamidnıñ tormışı häm eşçänlege turında olı ulı İlhan Hamid tübändä söyli:
Yäşüsmer Sadri, çınnan da äle malay gına, öydän çıkkanda, tugan avılın omere buyına kaldıraçagına ışanmagandır. Öy, yakın tugannar – äti, äni häm enelär anda kaldı.
Avıldagı tormış küp yaktan naçaraygan ide. Elegräk bik böyek patşa Räsäye bulgan däülät inkıylaptan soñ tärtipsezlekkä häm kurku tulı çorga eläkkän ide. Östävenä korılık häm dä yahşı aşlık orlıklarınıñ tabılmavı, elektän mul uñışlı, kara tufraklı kırlar öçen çişep almaslık avırlıklar tudırgan ide. Akçanıñ kimmäte yugalgan, häm vatandaşlar sugışı Aktuk avılınıñ halkına da täesir itkän ide. Bäheteñ bulsa yäki ”alıştırıla torgan tavarıñ” tabılsa, kiräk-yaraklar alırga mömkinlek bar ide. Omumi tınıçsızlanu böten cämiyätne häm yaulap algan ide.
Finlandiyä häm Rusiyä timer yulları berük kiñlektä. Puyız transportı ul vakıtta inde alga kitkän bulgan. Puyız belän hattä Tın okean yarlarına yäki Murmanskka kadär barıp bula ide (gärçä Sadri bu yaklarnı belmägän bulsa da). Pasport häm başka kiräkle dokumentlar bulganda puyız belän säyähat itü kurkınıçsız sanala ide. Yul öçen üz rizıkarnı alu adätkä kergän ide. Ös-baş kiyenü adi gına, dimäk, ul zamanga kürä häm härvakıt sak bulıp yörergä kiräk ide.
Sadri üzeneñ kiläçäge turında närsä uylagandır. Kardäşlär, Kulik näselennän bulgan tugannarı, yırakta bäysez Finlandiyädä yäşi ide inde. Allahına ışanıp, ul Finlandiyädäge tugannarı yanına küçep kitärgä karar kıldı, çönki tugan avılınıñ, Aktuknıñ, yakın kiläçäge karañgı bulıp kürende. Başka cirdä yäşäü häm yahşırak tormışka omtılu teläge, timer yulı belän yırak cirlärgä baru, anı küptän inde kızıktırıp tora ide.
Yeget çagında yalgız kirägenä tikle genä akça kazanu anıñ teläge ide. Aktuk avılı canlı bulıp, anda törle yak hikäyäläre gel işetelep torgan. ”Kaydadır, kayçandır, närsäder…” – yani dönyanıñ törle poçmaklarında yäşäyçe yäşlärneñ urtak hıyalları. Sadri Hamidnıñ tormış öçen taläpläre şaktıy adi bulgan, ämma ailä koru hıyalı kaydadır küñeleneñ ber poçmagında yäşi kilgän.
Ailä koru hıyalı Ouluda 1944 nçe yılda Hayat Şahmayeva belän nikahlangaç çıngа äverelde. Hayat Narvada tugan tatar kızı ide, häm anıñ da tugannarı Finlandiyädä yäşi ide inde. Ul, Sovyetlar Berlege Estoniyägä höcüm itkännän, köymä belän Finlandiyägä kaçıp kitkän bulgan.
Yäş par tormışların Ouluda kordılar. Ailägä ike ir bala nasıyp buldı, İlhan (1945) häm Balkır (1948). Alar ikese dä belem aldılar häm üz hönärlärendä cavaplı eşlär alıp bardılar. Omereneñ soñgı öleşen, 1973 nçe yıldan başlap, Sadri Hamid Helsinkidä ailäse belän yäşäde häm tatar azçılıgınıñ ictimai-dini tormışında katnaştı. Läkin monnan elek…
Sadri omereneñ zur öleşen ailäse belän Ouluda ütkärde. Başta tönyak Finlandiyäneñ törle poçmaklarında uzılçı (küçmä satuçı) bulıp annarı törle bazarlarda häm yärminkälärdä säüdä kıla ide. Soñrak ike keçkenäräk tukıma kibeteneñ hucası, hormätle eşkuar, bulıp eşläde.
Säüdägärlek häm yazu hönärennän tış küp başka hobbiları da bar ide. Yıllar buyı Ouludagı poçta markası klubında (1930 yılda korılgan) koruçı häm maktaulı aza bularak aktiv katnaştı. Sadri 1960 nçı yıllarda Finlandiyädä poçta markası kürgäzmäse öçen bronza medal häm AKŞ ta halıkara çarada maktaulı sertifikat belän büläklände. Kul eşlärennän agaç hönärläre, buyau häm räsem yasau yörägenä yakın ide. Ul şulay uk numizmatika, dimäk, törle illärneñ borıngı akçaları, belän kızıksına ide. Härkönlek kızıksınuı Finlandiyä häm başka illärneñ dönyavi habärläre häm vakıygaları ide.
Läkin Sadri Hamid, ädip häm şair bularak, iñ yahşı üze baskan, kiñkolaçlı ädäbi äsärlärennän tanıla. Anıñ icatında iñ yaratılganı, bälki dä, Ak Yol / Ak Yul ( ”ak” häm “ak yul” tatar telendä berniçä mäganägä iyä) dip isemlängän jurnalı. Ul anı 1967–1977 arasında baş möharrir bulrak näşer itte, häm 63 san bastırıp tarattı.
Bar äsärlären aräp hareflärendä kul belän yazıp, annarı ofset teknologiyäse yärdämendä kübäytä ide. Almaniyädän zakaz itep algan aräp şriftların da kullandı. Alarnı basmaga cıyıp, Kirjola Oy basmahanäsendä, Ouluda, bastırıp tarata ide. Aräp hareflären kullanu Sadri öçen tabi’i häm möhim ide. Bu turıda ul uy-fikerlären icatında açık itep kürsätä. Jurnaldan tış, ul küp kitaplar häm törle temalarga kagışlı cıyıntıklar citeşterde.
Sadri Hamidnıñ ana telenä, tatar telenä häm mädäniyätenä mähabbäte köçle ide. Monı tugan avılı, anıñ tabigate häm tormışı turındagı küp yazmaları raslıy. Anıñ şähese icatınıñ akıllı süz uynatkıçları, kölkele mäzäkläre, eçtälekle şigırläre häm osta rifmaları belän çın hazinä sandıgı bulıp istä kala.